Toplum çalışmasının önemli bileşenlerinden biri olan mahalle örgütlenmesi; yerel yönetimler ve vatandaşlar arasında diyalog ortamının oluşturulması ile hizmet ve politika üretenlerin yerel halkın ihtiyaç ve sorunlarının farkına vardığı, yerel halkın da kendilerine sunulan hizmetlerin planlanması sürecine aktif katılımının sağlandığı, vatandaşlar arasında dayanışma esasını temel alan bir yerel kalkınma modelidir. Son dönemde özellikle uluslararası kuruluşlar, taban örgütleri ve STK’lar aracılığıyla Türkiye’nin de içinde bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde bölgesel kalkınma ve yerel demokratik yönetişimin güçlendirilmesi amacıyla önem kazanan bir çalışma alanıdır.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı ve Nüfus Fonunun işbirliği ile Kadın Dostu Kentler projesi kapsamında Trabzon, Nevşehir, Şanlıurfa, İzmir ve Kars’ta yürütülmekte olan çalışmanın amacı; pilot olarak seçilen mahallerde yaşayan kadınların yaşam kalitelerini arttıracak görevleri yerine getirmek amacıyla organize olabilmeleri için kapasitelerinin ortaya çıkarılmasıdır. Buradan hareketle çalışmanın temel hedefleri:

• Tespit edilen mahalledeki kadınların toplumsal cinsiyet eşitliği, kentsel hizmetler, kadının insan hakları konusunda farkındalıklarının arttırılması;
• Bu farkındalıktan yola çıkarak yaşadıkları mahallelere ve yerele özgü ihtiyaç ve sorunları tespit etmeleri ve bunlara yönelik çözüm yolları aramaları;
• Tespit edilen sorunlar ışığında kadınların İl Kadın Hakları Koordinasyon Kurulu üyeleri aracılığıyla yereldeki kamu kurum ve kuruluşları ile iletişime geçmesi;
• Nihai olarak bu diyalog neticesinde yereldeki hizmetlerin kadınların ihtiyaçları ve tespit ettikleri sorunlar ışığında toplumsal cinsiyete duyarlı olarak planlanması ve sunulmasıdır.

Proje kapsamında mahalle örgütlenmeleri ile ulaşılmak istenen nokta; pilot mahalle çalışmalarının örnek alınarak yereldeki kamu kurumları tarafından sahiplenilmesi ve tüm mahallelere yayılmasıdır. Böylece hem yerelde hizmet planlayan ve sunan kamu kurumları diyalog ve katılım sayesinde yerel halkın ihtiyaçlarını kaynağında tespit ederek hizmetlerin tam olarak amacına ulaşmasını ve ihtiyacın karşılamasını sağlayabilecek hem de yereldeki kadınlar aktif birer vatandaş olarak kentsel hizmetlerin içerisine dahil olacaklardır.

Bu gerekçelerle hazırlanan mahalle çalışmaları, Trabzon, Nevşehir, İzmir ve Şanlıurfa’da başlatılmıştır. Kars çalışmalara 2013 yılı ikinci yarısı itibari ile dahil olmuştur. Kentlerde gerçekleştirilen mahalle çalışmaları sonucunda, çalışmalara katılan kadınlarda öncelikli olarak kişisel özgüven gelişimi görülmüştür. Kadınlar, bireysel olarak değil, ortaklaşa hareket etmenin önemi ve değeri konusunda bir farkındalık yakalamışlardır. Tek tek başvurularla değil, bir araya gelerek geliştirdikleri ortak bir yaklaşımla hayatlarını etkileyen mahalle sorunlarının ya da hizmet eksikliklerinin giderilebileceğine dair bilgi ve inançları artmıştır. Ortak hareket sonucunda paylaşım ve sorumluluk almayı öğrenme, bir grubun parçası olma ve birlikte zaman geçirme deneyimi tüm kadınların dile getirdiği diğer ortak kazanımlardır.

Çalışmalara katılan kadınların kendilerini değerlendirmeleri istendiğinde görülmektedir ki, kadınların iletişim becerilerindeki gelişmeler (söz alma, sözcü seçme, sunum becerileri vb.), özellikle kurumlarla ilişki kurabilme kapasitesinin artması yönünde etkili olmuştur.

Çalışmaların bu alanda bir diğer yansıması ise, kadınların bir STK çatısı altında örgütlenmeye ve yakınlarında bulunan işbirliği yapabilecekleri STK’ların çalışmalarına ve yönetimine aktif olarak katılmaya ilişkin isteklerinin artması ve bu yönde girişimde bulunmalarıdır. Örneğin, Kent Konseyi çalışmalarına da katılım sağlanmış, çalışmaların ardından Kent Konseyi yönetiminde yer alan kadınlar olmuştur.

Kurumlarla bir arada çalışma sayesinde kadınlar hangi kurumların hangi hizmetleri sunduklarını ve bunlardan faydalanabilme koşullarını da öğrenmişlerdir. Kurulan bu işbirliği ve iletişim sonucunda kadınlar kendilerini ifade edebilme, kurumları mahalleye konuk edebilme, sunum yapabilme ve taleplerini takip edebilme yönünde kapasite gelişimi de sağlayabilmiştir.

Çoğu kentte lider kadınlar, İl Genel Meclisi, Belediye Meclisi ve Kent Konseyi ile İl Kadın Hakları Koordinasyon Kurulu toplantılarına katılmışlardır.

Bu alanda iyi uygulama örneklerinden biri İzmir’de deneyimlenmiştir. Odak grup çalışmalarında mahallenin en önemli ihtiyacı olarak belirlenen Sosyal Merkez, lider kadınların 3 gün içerisinde topladıkları 1000 imza ile Belediye’yi ziyareti ve bu ziyareti takiben Belediye Eşitlik Komisyonu üyelerinin verdikleri destek sayesinde Belediyenin gündemine alınmıştır. İzmir'deki ikinci mahalle olan İsmet Paşa Mahallesinde yapılan çalışmalar sayesinde, uyuşturucu problemi ile anılan park, kadınların talebi üzerine Belediye tarafından düzenlenerek yeniden hizmete açılmıştır. Mahalleli kadınların parka sahip çıkmasını sağlamak üzere, parka isim verme görevi kadınlara bırakılmış, parkın adı “Lider Kadınlar Parkı” olarak değiştirilmiştir.

Trabzon Esentepe Mahallesinde ise, mahalleli lider kadınlar, Kadın Mimar Mühendisler Derneği tarafından mahallede katılımcı biçimde yürütülen ilköğretim okulu peyzaj projesine dahil olmuş, çeşitli atölye çalışmalarına katılmışlardır. Kadınların ve çocukların atölyeler sonucunda tespit edilen talepleri projeye yansıtılmıştır. Hazırlanan projenin hayata geçirilmesi amacıyla sponsor arayışı başlatılmıştır.

Trabzon ve Nevşehir’de mahalle çalışmaları kentlerin Yerel Eşitlik Eylem Planı (YEEP) hedef ve iş planları ile uyumlaştırılmıştır. Trabzon bir adım daha ileri giderek, mahalle çalışmasının yapıldığı mahallelere YEEP planının katılım ve kentsel hizmetler başlığında yapılacak çalışmalar kapsamında öncelik vermiştir. Trabzon’da, ayrıca İŞKUR, YEEP kapsamında hazırladığı kurumsal iş planındaki faaliyetlerinde mahalle çalışması yapılan mahalleleri pilot mahalle olarak belirlemiştir.

Nevşehir’deki somut çıktılardan birincisi, Nevşehir İl Kadın Hakları Koordinasyon Kurulu altında Mahalle Çalışma Komisyonunun kurulmasıdır. İkincisi ise, kentte profilleme çalışmalarının başında cinsiyet ayrımlı tutulmayan Nevşehir Belediyesi ALO 153 Şikayet Hattı kayıtlarının çalışmadan sonra cinsiyet ayrımlı tutulmaya başlanmış olmasıdır.

Şanlıurfa’da mahalle yönetiminde daha önce sadece muhtar ve mahallenin ileri gelen erkekleri başat aktör iken, bu süreç sonunda kadınlar da yönetimde söz sahibi olmayı başarmıştır. Özellikle mahallenin lider kadınları ve koordinatörleri ile kurumların eşitlik birim görevlileri iyi bir ekip çalışması yaparak kadınların hizmete erişimi noktasında rol üstlenmişlerdir. Şanlıurfa’da Mahalle Koordinatörlerinin İl Kadın Koordinasyon Kuruluna üye yapılması Kurula mahalle odaklı hizmet planlaması bakışının yerleştirilmesi açısından önemlidir.

Sonuç olarak, her kentte, kentin yapısına, dinamiklerine, kurumların ve mahallEnin alışkanlıklarına göre farklı örgütlenme biçimleri ve başarı hikayeleri tecrübe edilmiştir. 2013 yılının sonu itibariyle kentlerde yaratılan ivmenin artışla devam etmesi ve mahalle yönetişiminin kalıcı bir sistem haline gelebilmesi için bir yandan kadınların güçlendirilmesine diğer yandan da kurumların güçlendirilmesi ve mahalle odaklı hizmet planlaması ve hizmet kullanımının/memnuniyetinin takibine ihtiyaç duyulmaktadır. Gelecek dönemdeki çalışmaların kent düzeyinde bu iki alana ağırlık vermesi önem taşımaktadır. Kentlere yönelik olarak hazırlanan Sürdürülebilirlik Stratejilerinin üst düzey sahiplenilmesi ve yerel seçimlerin ardından önerilerin uygulamalara dönüştürülmesine yönelik savunuculuğun yapılması da 2014 yılı için tespit edilen bir diğer çalışma alanıdır.